Bóle głowy

Bóle głowy są najczęściej spotykanymi dolegliwościami bólowymi - odczuwa je około 65% Polaków.
Ból to nieprzyjemne uczucie zmysłowe i emocjonalne związane z aktualnie występującym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek. Przyczyną doznań bólowych w obrębie głowy jest podrażnienie różnych struktur anatomicznych wrażliwych na ból, takich jak :

• mięśnie,
• naczynia tętnicze,
• opona twarda,
• zatoki żylne,
• zwoje nerwów czaszkowych,
• nerwy rdzeniowe,
• gałka oczna,
• ucho środkowe,
• zatoki przynosowe,
• zęby.

Ból głowy może być więc wywołany przez :

• rozkurczenie lub skurcz bogato unerwionych dużych naczyń mózgowych,
• przez pociąganie struktur, takich jak naczynia lub opony mózgowe,
• przez nowotwór lub krwiak,
• w wyniku zmian zapalnych w nerwach i strukturach mózgowych,
• może wynikać z promieniowania bólu z zębów, zatok, czy oka.

RODZAJE BÓLÓW GŁOWY

Bóle głowy można ogólnie podzielić na dwie duże grupy:

• bóle samoistne, które stanowią istotę choroby
• bóle objawowe - spowodowane przez jakieś schorzenie.

Samoistne bóle głowy to:

• migrena,
• ból głowy typu napięciowego,
• klasterowy ból głowy.

Podstawą terapii samoistnych bólów głowy są środki przeciwbólowe.

Natomiast w bólach objawowych po ustaleniu przyczyny dolegliwości stosuje się leczenie odpowiednie dla danego schorzenia. Bardzo ważna jest więc wizyta u lekarza i diagnostyka bólu głowy przed podjęciem leczenia.

SAMOISTNE BÓLE GŁOWY:

A/ BÓLE GŁOWY TYPU NAPIĘCIOWEGO

Najczęstszymi bólami głowy są tzw. bóle typu napięciowego. Ból, o na ogół małym lub średnim natężeniu, określany jako tępy, niepulsujący, ściskający, o charakterze „obręczy" lub rozpierający, czy kłujący. Zazwyczaj jest obustronny, zlokalizowany w tyle głowy, w okolicy karku lub w okolicy czoła czy skroni. Może trwać od kilku godzin do kilku miesięcy, a nawet lat. Nie jest napadowy ,nasila się powoli. Zwykle nie towarzyszą mu inne objawy. Napięciowe bóle głowy prowokowane są przez takie przyczyny jak:

·       stres,

·       upał

·       przepracowanie,

·       zmęczenie,

·       emocje,

·       brak snu,

·       przemęczenie,

·       zmiany atmosferyczne,

·       nadużycie alkoholu,

·       hałas,

·       zanieczyszczone powietrze,

·       niektóre pokarmy (np.: żółty ser, orzechy, czekolada, peklowane mięso, owoce cytrusowe, śmietana, świeże wypieki drożdżowe)  

·       dodawane do żywności środki konserwujące (glutaminian sodu) lub słodziki (aspartam).

Dotyczy częściej kobiet niż mężczyzn, zaczyna się w młodości. Mogą mu towarzyszyć –nudności i lekki światłowstręt. Aktywność fizyczna nie nasila bólu.

B/ MIGRENA

Innym częstym bólem głowy jest migrena. Jest to napadowy (trwający od kilku do kilkudziesięciu godzin), nawracający ból głowy, przeważnie jednostronny, o rozmaitym nasileniu, różnej częstości występowania, często poprzedzony zwiastunami-aurą.

Aura wzrokowa- mroczek, zaburzenie pola widzenia, ,niedowłady połowicze, drętwienia rąk, ust. Aura jest odwracalna. Bólowi głowy towarzyszą nudności, wymioty, zaburzenia widzenia, światłowstręt(fotofobia), nadwrażliwość na dźwięki(sonofobia), wstręt do jedzenia. 

Bóle nasilają się pod wpływem aktywności fizycznej.

Chory leży w zacienionym pokoju, cisza, bez bodźców i zapachów. Do bólu dołącza się kołatanie serca, zawroty głowy, dreszcze, poty, biegunka, omdlenie.

Ból trwa od 4 do 72 godzin.

Typowy napad kończy się długim snem.

Migrenę mogą wywoływać różne czynniki:

• przeżycia emocjonalne,
• zmęczenie,
• zmiany pogody,
• miesiączka,
• nasłonecznienie,
• niektóre produkty żywnościowe (np. czekolada, kakao, ser żółty, orzechy, jaja, pomidory, wino).

Migrena występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Najczęściej ataki zaczynają się w okresie dojrzewania lub w wieku szkolnym. Mogą ulec zmniejszeniu w 30-40 roku życia lub w okresie menopauzy. Występowanie rodzinne. Przyczyna dolegliwości jest nie do końca rozpoznana, uważa się, że mają one związek z zaburzeniami naczynioruchowymi, polegającymi początkowo na zwężeniu, a następnie zwiotczeniu ścian tętnic mózgowych z obrzękiem okołonaczyniowym.
Wyodrębnia się wiele postaci migreny, wśród których najczęstszą jest tzw. migrena zwykła. Czasami ból głowy w migrenie poprzedzony jest zwiastunami ocznymi (migrena oczna) w postaci migocącego mroczka. Innym rodzajem migren są migreny miesiączkowe, na które cierpią kobiety podczas menstruacji. Konieczne jest wczesne leczenie napadów i zapobieganie poprzez unikanie czynników wyzwalających napady oraz podawanie leków o działaniu profilaktycznym.

W EEG –zmiany zbliżone do padaczki, MRI (rezonans magnetyczny)– w substancji białej mózgu drobne ogniska hiperintensywne.

Leki –śr.p/bólowe –paracetamol, naproksen, z kofeiną i kodeiną –Coffecorn- +śr.p/wymiotny, spray do nosa, ergotamina, polomigran, Divascan, Depakine.

Tryptany –imigrant, maxalt, zomig.

C/KLASTEROWY BÓL GŁOWY

Rzadko rozpoznawaną odmianą bólów głowy jest ból klasterowy (Hortona). Napad bólu rozpoczyna się w okolicy oka i skroni –jest jednostronny- gwałtownie narasta rozchodząc się na połowę twarzy. Często objawami towarzyszącymi jest zatkany nos, zaczerwienienie oka, obrzęk powiek lub łzawienie oka. Bóle trwają około 20-30 min, powtarzają się kilka razy w ciągu dnia lub nocy o tej samej porze. Mogą trwać kilka tygodni lub miesięcy. Najczęściej dotykają mężczyzn w wieku 20- 40 lat.

Zwykłe leki p/bólowe nie przerywają napadu. Dexametazon i krople do oka, sole litu.

OBJAWOWE BÓLE GŁOWY

A/ BÓLE GŁOWY ZWIĄZANE Z INFEKCJAMI

W chorobach infekcyjnych, zwłaszcza przebiegających z gorączką, jednym z objawów jest ból głowy. Bywa on dotkliwy, określany jako „rozsadzający", mija wraz z przeziębieniem. Częstą przyczyną przewlekłych, tępych, z charakterystycznym uciskiem, nasilających się rano bólów głowy jest zapalenie zatok przynosowych. Zazwyczaj bólowi towarzyszy katar, stan podgorączkowy lub gorączka. Przyczyną bólu są infekcje wirusowe lub bakteryjne powodujące przewlekłe zapalenie błon śluzowych zatok. Ból nasila się podczas schylania .Ból głowy może być również spowodowany stanem zapalnym zęba i okostnej. Bóle spowodowane procesem zapalnym promieniują na rozległy obszar głowy.

B/BÓLE GŁOWY W WYNIKU ZMIAN ZWYRODNIENIOWYCH

Bólom głowy spowodowanym zmianami zwyrodnieniowymi w szyjnym odcinku kręgosłupa towarzyszą często zawroty głowy. Zazwyczaj występuje on jednostronnie, promieniując do barku, jest nasilany przez ruch.

C/BÓL GŁOWY A NADCIŚNIENIE TĘTNICZE

Nadciśnienie tętnicze może prowokować ból głowy. Charakterystyczne jest umiejscowienie bólu z tyłu głowy.

D/NERWOBÓLE NERWÓW CZASZKOWYCH

Najczęstszą przyczyną bólów głowy tego typu jest neuralgia nerwu twarzowego. Schorzenie to cechuje się napadowymi bólami jednej strony twarzy, które trwają 1-2 minuty i powtarzają się kilka razy dziennie.

E/CHOROBY OCZU

Przewlekłe bóle głowy mogą być efektem nie skorygowanej wady wzroku lub objawem jaskry.

F/ZATRUCIA SUBSTANCJAMI CHEMICZNYMI

Bóle głowy mogą być wynikiem zatrucia, np. farbami, lakierami; jak również zatrucia alkoholem.

G/POLEKOWE BÓLE GŁOWY

Bóle głowy mogą być efektem ubocznym stosowania różnych leków. Dotyczy to np. środków rozszerzających naczynia, stosowanych w chorobie wieńcowej, nadciśnieniu tętniczym lub w chorobach naczyń obwodowych. Leki, takie jak doustne środki antykoncepcyjne mogą również prowokować napady migrenowe.

H/BÓLE GŁOWY BĘDĄCE OBJAWEM CHORÓB STANOWIĄCYCH ZAGROŻENIE ŻYCIA

Niektóre bóle głowy mogą być objawami groźnych chorób, wymagających wdrożenia szybkiej diagnostyki i leczenia. W ich przypadku podawanie leków przeciwbólowych nie daje żadnego efektu.

I/ZAPALENIE OPON MÓZGOWO-RDZENIOWYCH

Ból głowy z towarzyszącą wysoką gorączką, sztywnością karku (czyli niemożnością przygięcia głowy do klatki piersiowej), sennością lub zaburzeniami świadomości, nudnościami i wymiotami. W razie podejrzenia zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych konieczna jest hospitalizacja, a rozpoznanie potwierdza się za pomocą badania płynu mózgowo-rdzeniowego.

J/KRWAWIENIE PODPAJĘCZYNÓWKOWE

Najczęstszą przyczyną krwawienia podpajęczynówkowego jest samoistne pęknięcie wrodzonego tętniaka, czyli nieprawidłowej, poszerzonej, rozciągniętej ściany tętnicy mózgowej. Znacznie rzadziej jest ono wynikiem zaburzeń krzepnięcia lub urazu. Krwawienie podpajeczynówkowe ma nagły początek, z bardzo silnym bólem głowy, określanym jako „najgorszy w życiu", promieniującym do karku. Często bólowi towarzyszy sztywność karku, senność, omdlenie, wymioty, a nawet utrata przytomności. W przypadku podejrzenia krwawienia podpajęczynówkowego należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe. W zależności od rozległości krwawienia oraz umiejscowienia tętniaka stosuje się leczenie zachowawcze (polegające na monitorowaniu oraz podtrzymywaniu funkcji życiowych chorego) lub operacyjne. Krwawienie podpajęczynówkowe związane z obecnością tętniaka naczynia mózgowego jest często chorobą śmiertelną.

K/GUZY MÓZGU

Ból głowy stopniowo narastający, bardziej nasilony rano, potęgowany przez wysiłek fizyczny, z towarzyszącymi wymiotami, zaburzeniami widzenia wskazuje na podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, które m.in. może być objawem choroby rozrostowej w ośrodkowym układzie nerwowym. Innymi objawami guza mózgu jest występowanie porażeń, czy niedowładów kończyn, zaburzenia widzenia lub napady drgawkowe. Dlatego też pojawianie się nagłego bólu głowy lub drgawek u osób po 40 roku życia wymaga wykluczenia takiej przyczyny.

KIEDY BÓL GŁOWY WYMAGA WIZYTY U LEKARZA?

• gdy wystąpiła sztywność karku (chory nie może dotknąć brodą klatki piersiowej),
• jeśli bólom głowy towarzyszą: niedowład kończyn, zaburzenia świadomości, zaburzenia równowagi,
• gdy jednocześnie wystąpi wysoka gorączka lub ból oka,
• gdy bóle narastają szybko i gwałtownie,
• jeśli nagle zmienił się rodzaj i intensywność bólów pojawiających się od lat,
• jeśli samodzielne leczenie nie przynosi poprawy.

Bóle głowy ze współistniejącymi, niepokojącymi objawami, takimi jak;

• zaburzenia świadomości (senność, utrata przytomności),
• drgawki,
• objawy nadciśnienia śródczaszkowego (nudności, wymioty, zaburzenia widzenia),
• niedowłady lub zaburzenia czucia w obrębie kończyn

wymagają pilnej diagnostyki ze względu na możliwość wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia.

Pielęgnowanie chorych z bólem głowy.

Należy ustalić :

• charakterystykę bólu
• okoliczności występowania
• natężenie
• charakter
• czas występowania
• pozycje ciała, które nasilają ból
• potrawy ,po których spożyciu ból nasila się
• bodźce ze środowiska zewnętrznego nasilające ból (światło, temperatura, hałas, wilgotność, zapachy, pościel, wahania RR) .

Postępowanie ma na celu:

• eliminację szkodliwego czynnika wywołującego ból
• zapewnienie ciszy i spokoju
• leżenie w łóżku
• nawodnienie
• dobór prawidłowej pozycji
• podanie leków- leczenie farmakologiczne.