Podawanie leków przez układ oddechowy
Zabieg polega na wprowadzeniu do układu oddechowego
aktywnych substancji leczniczych w formie aerozolu (zawiesiny płynnych lub
stałych cząsteczek), inhalacji, nebulizacji lub podawania tlenu.
W literaturze pojęcia inhalacja i nebulizacja są często
stosowane zamiennie. Tymczasem termin nebulizacja odnosi się do zabiegów z
użyciem nebulizatora – pojemnika na lek, w którym następuje przekształcenie
leku z formy ciekłej w mgiełkę.
Cele zabiegu
• terapeutyczny,
• profilaktyczny.
Wskazania
Do najczęstszych wskazań terapii inhalacyjnej zalicza się:
• obturacyjne i przewlekłe schorzenia płuc, np. przewlekła
obturacyjna choroba płuc (POChP),
• ostre i przewlekłe stany zapalne dróg oddechowych, np.
zapalenie krtani, oskrzeli,
• przygotowanie do gimnastyki oddechowej i drenażu
ułożeniowego,
• profilaktykę niedodmy i zapalenia płuc.
Przeciwwskazania
• ciężka niewydolność serca,
• wyniszczające choroby układu oddechowego, np. gruźlica,
nowotwory,
• krwotok z dróg oddechowych
Powikłania
Do głównych powikłań i zagrożeń podczas stosowania terapii
inhalacyjnej zalicza się:
• zakażenie przez drobnoustroje znajdujące się w
zastosowanym sprzęcie i przewodach,
• zadziałanie leków na śluzówki oka,
• skutki uboczne wynikające z działań niepożądanych podanego
leku, np. ostra duszność, przyspieszona czynność serca, niepokój, zawroty
głowy, ogólny niepokój, mroczki przed oczami.
Zasady
Poza zasadami dotyczącymi leków w przypadku leków wziewnych
w formie inhalacji, należy pamiętać o:
• poinformowaniu pacjenta o czasie trwania nebulizacji (do
15 min),
·
konieczności przyjęcia odpowiedniej pozycji
(siedzącej lub półsiedzącej, a w przypadku inhalatorów proszkowych może być to
również pozycja stojąca),
• poinformowaniu pacjenta, aby przed zabiegiem i po nim w
okresie od
30 do 60 min nie spożywał posiłków (ryzyko wymiotów),
• poinformowaniu pacjenta, że przez 30 min po inhalacji nie
należy palić
papierosów, wychodzić na zimne powietrze i głośno mówić,
• poinformowaniu pacjenta, że po zastosowaniu leków z
glikokortykosteroidami, kromonów (leki stosowane np. w alergiach) należy
wypłukać jamę ustną (przy zastosowaniu maski opłukać twarz wodą
lub nasmarować ją kremem przed zabiegiem), aby zapobiec
infekcjom grzybiczym,
• stosowaniu zabiegów fizykoterapeutycznych, np. oklepywanie
płuc,
drenaż ułożeniowy po zastosowaniu leków mukolitycznych
(rozrzedzających wydzielinę),
• poinformowaniu pacjenta, że przed zabiegiem powinien:
∘ zdjąć okulary lub szkła kontaktowe,
∘ wykonać ewentualnie demakijaż twarzy,
∘ oczyścić jamę nosową z wydzieliny,
∘ przyjąć odpowiednią pozycję, najlepiej półwysoką lub
wysoką z głową lekko odchyloną do tyłu, a w razie konieczności pozycję na boku
z głową lekko odchyloną ku tyłowi
• wywietrzeniu pomieszczenia przed zabiegiem (inhalacje z
użyciem maski lub z glikokortykosteroidami),
• konieczności zastosowania przerwy pomiędzy podawaniem
kilku leków wziewnych: 3‒5 min w przypadku leków mukolitycznych, 30‒60 s w
przypadku leków przeciwzapalnych,
• rozcieńczeniu leków do inhalacji jedynie 0,9% NaCl lub
0,45% NaCl do 3‒4 ml objętości,
• skontrolowaniu stanu zdrowia chorego pod kątem wychwycenia
przeciwwskazań (należy sprawdzić ciśnienie tętnicze krwi, tętno, oddech) przed
podaniem leku – o podaniu leku decyduje pielęgniarka/ lekarz, opiekun zgłasza
wszelkie zaobserwowane objawy podczas i po przyjęciu leku,
• korzystaniu ze sprzętu jednorazowego użytku w celu
zmniejszenia ryzyka zakażeń (w warunkach konieczności ponownego użycia np.
wąsów tlenowych, należy wymieniać je przynajmniej co kilka
dni. Zakazane jest stosowanie tych samych przewodów, masek
itp. u kilku osób),
• dbaniu o czystość i prawidłowy stan techniczny stosowanego
urządzenia (należy je czyścić i eksploatować zgodnie z zaleceniami producenta).
Podział inhalatorów
• inhalatory elektryczne (nebulizatory):
∘ ultradźwiękowe – wytwarzają aerozol podgrzany do
temperatury ciała dzięki wytwarzaniu fali akustycznej,
∘ pneumatyczne – wytwarzają aerozol pulsująco.
• inhalatory ciśnieniowe z dozownikiem pojedynczych dawek
MDI – lek zawieszony w płynnym nośniku w zbiorniku z metalu, przez przystawkę
przenoszony do jamy ustnej; elementem dodatkowym może
być komora inhalacyjna (tzw. spejser);
• inhalatory proszkowe – lek wprowadzany jest do organizmu
podczas
głębokiego wdechu:
∘ jednodawkowe – lek znajduje się w kapsułkach, które
ładuje się
pojedynczo do urządzenia,
∘ typu Dysk – pojedyncza dawka leku uwalniana z
zafoliowanej taśmy,
∘ typu Turbuhaler – dawka do jednej dozy pobierana z
zasobnika
• inhalatory ciśnieniowe z dozownikiem uruchamianym wdechem
(bez przystawki),
• inhalatory nowej generacji, np. wytwarzające tzw. miękką
mgłę.
Podawanie leków wziewnych za pomocą inhalatora elektrycznego
– nebulizacja
Przybory, materiały i środki
Do wykonania zabiegu są potrzebne:
• środek leczniczy (zgodny ze zleceniem),
• środki ochrony indywidualnej,
• miska nerkowata,
• lignina/ ręcznik papierowy/ chusteczki higieniczne
jednorazowe,
• ręcznik jednorazowy/ serweta/ podkład jednorazowy do
zabezpieczenia ubrania pacjenta,
• inhalator,
• ustnik lub maska,
• ewentualnie 0,9% lub 0,45% NaCl (jeżeli lek wymaga
rozcieńczenia),
• ewentualnie pojemnik z wodą do płukania ust, krem do
twarzy,
• pojemnik na odpady medyczne.
Algorytm – kolejność wykonywania czynności
1. Zapoznaj się ze zleceniem i sprawdź tożsamość pacjenta/
podopiecznego. Uzyskaj zgodę na zabieg. Omów zasady wykonania zabiegu, w tym te dotyczące
spożywania posiłku.
2. Wykonaj czynności przygotowawcze: mycie i dez rąk ,przygotuj
niezbędne przybory, materiały i środki.
3. Załóż środki ochrony osobistej.
4. Przygotuj inhalator zgodnie z instrukcją urządzenia.
5. Wlej lek (lub roztwór leku) do komory inhalatora.
6. Pomóż pacjentowi zająć pozycję siedzącą lub półsiedzącą.
7. Zabezpiecz ubranie chorego, np. podkładem.
8. Ułóż ligninę i miskę nerkowatą na wydzielinę z
odkrztuszania w zasięgu rąk chorego
9. Poinformuj pacjenta, aby podczas przyjmowania leku
oddychał spokojnie, ale głęboko (od 8 do 12 oddechów/ min).
10. Włącz urządzenie.
11. Obserwuj chorego i urządzenie podczas inhalacji.
12. Pomóż choremu w odkrztuszaniu wydzieliny
13. W przypadku chorego niesamodzielnego, wycieraj
wydzielinę z dróg oddechowych.
14. Wyłącz inhalator po 5 (lub maksymalnie 15) minutach.
15. Zastosuj płukanie
ust.
16. Wykonaj czynności porządkowe:
a) rozłącz elementy inhalatora,
b) zdezynfekuj obudowę inhalatora,
c) pozostałe elementy urządzenia (dysze, pojemniki, ustnik
itp.) umyj w ciepłej wodzie z dodatkiem detergentu, wypłucz i osusz (jeśli jest
to urządzenie pacjenta, np. w domu chorego) lub przekaż do sterylizacji,
d) umyj i zdezynfekuj ręce.
17. Poinformuj pacjenta o konieczności wstrzymania się od
jedzenia, palenia, głośnego mówienia, wychodzenia na zimne powietrze przez 30
min po zabiegu.
18. Udokumentuj wykonany zabieg.
19. Zgłoś pielęgniarce/ przełożonemu ewentualne
zaobserwowane nieprawidłowości.
Podawania leków wziewnych za pomocą inhalatora
ciśnieniowego MDI
Przybory, materiały i środki
Do wykonania zabiegu są potrzebne:
• środek leczniczy (zgodny ze zleceniem),
• środki ochrony indywidualnej,
• miska nerkowata,
• lignina/ ręcznik papierowy/ chusteczki higieniczne
jednorazowe,
• inhalator,
• pojemnik na odpady medyczne.
Algorytm – kolejność wykonywania czynności
1. Zapoznaj się ze zleceniem i sprawdź tożsamość pacjenta/
podopiecznego. Uzyskaj zgodę na zabieg.
2. Wykonaj czynności przygotowawcze: mycie i dez rąk ,przygotuj
niezbędne przybory, materiały i środki.
3. Załóż środki ochrony osobistej.
4. Pomóż pacjentowi zająć pozycję siedzącą lub półsiedzącą.
Lek może być przyjęty również w pozycji stojącej.
5. Pomóż choremu w oczyszczeniu nosa z wydzieliny.
6. Wstrząśnij pojemniczkiem około 5 razy.
7. Odsłoń ustnik (zdejmij kapturek lub zatyczkę),
ewentualnie zamontuj przystawkę rezerwuarową (komorę inhalacyjną), ustnik.
8. Poucz pacjenta, w jaki sposób przyjąć lek, a w przypadku
chorego niesamodzielnego:
a) ustaw inhalator pionowo podstawą do góry,
b) pomóż choremu uchwycić urządzenie: kciuk ręki dominującej
chwyta podstawę, a palec wskazujący górną część urządzenia,
c) poproś, aby chory odchylił głowę do tyłu i objął wargami
ustnik,
d) poinstruuj chorego, aby wziął głęboki wdech i w tym samym
momencie uwolnił lek poprzez
dociśnięcie metalowego pojemnika – może w tym pomóc opiekun
(w niektórych dozownikach
konieczne jest wykonanie kilku głębokich wdechów po
uwolnieniu wziewki),
e) jeśli lek ma być zaaplikowany do jamy nosowej: należy
wprowadzić aplikator do jednego otworu nosowego, zamknąć drugi otwór, a
następnie podać lek.
9. Wyjmij inhalator i poproś pacjenta, aby wydech wykonał
przy zamkniętych ustach, a przy aplikacji donosowej przy zaciśniętym otworze
nosowym
10. Obserwuj chorego po aplikacji leku.
11. Wykonaj czynności porządkowe:
a) załóż zatyczkę,
b) przystawkę rezerwuarową oraz ustnik umyj i osusz (nie
wycieraj, aby nie doszło do elektryzowania się i przylegania cząsteczek leku
podczas inhalacji),
c) zdejmij rękawiczki, umyj i zdezynfekuj ręce.
12. Udokumentuj wykonany zabieg.
13. Zgłoś pielęgniarce/ przełożonemu ewentualne
zaobserwowane nieprawidłowości.
Rys. 2. Inhalator MDI – uwalnianie dawki leku
Podawanie leków wziewnych za pomocą inhalatora
proszkowego
Przybory, materiały i środki
Do wykonania zabiegu są potrzebne:
• środki ochrony osobistej,
• inhalator lub inhalator z lekiem,
• lek,
• pojemnik na odpady medyczne
Algorytm – kolejność wykonywania czynności
1. Zapoznaj się ze zleceniem i sprawdź tożsamość pacjenta/
podopiecznego. Uzyskaj zgodę na zabieg.
2. Wykonaj czynności przygotowawcze: mycie i dez rąk,
przygotuj niezbędne przybory, materiały i środki oraz umyj higienicznie ręce.
3. Załóż środki ochrony osobistej.
4. Pomóż pacjentowi zająć pozycję siedzącą lub półsiedzącą.
Lek może być przyjęty również w pozycji stojącej.
5. Zdejmij nasadkę i otwórz inhalator.
6. Wyjmij kapsułkę z lekiem i włóż ją do komory inhalatora.
W inhalatorze typu Dysk umieść lek przy użyciu suwaka. Natomiast w urządzeniu
Turbuhaler załaduj porcję leku w podstawie urządzenia przez przekręcenie w
prawo do oporu, a następnie w lewo.
7. Przekręć ustnik przeciwnie do kierunku strzałki.
8. Ustaw pionowo urządzenie, naciśnij przycisk w podstawce
(nastąpi przekłucie kapsułki), zwolnij przycisk.
9. Poproś chorego, aby wykonał głęboki wydech, a następnie
odchylił nieco głowę do tyłu
10. Podaj pacjentowi ustnik inhalatora do ust i poproś, aby
objął go szczelnie ustami (urządzenie należy ustawić poziomo).
11. Poproś, aby pacjent wziął szybki, głęboki wdech, a
następnie wstrzymał oddech po usłyszeniu charakterystycznego dźwięku z
urządzenia (ok. 3‒5 s).
12. Wyjmij inhalator i poproś, aby pacjent wykonał wydech.
13. Otwórz inhalator i sprawdź, czy lek został w całości
uwolniony z kapsułki. Jeśli nie, powtórz czynności opisane w punktach 9‒12.
14. Wyjmij pustą kapsułkę z urządzenia.
15. Nałóż nasadkę inhalatora.
16. Sprawdź stan pacjenta po podaniu leku pod kątem działań
niepożądanych.
17. Wykonaj czynności porządkowe: zdejmij rękawiczki, umyj i
zdezynfekuj ręce.
18. Udokumentuj wykonany zabieg.
19. Zgłoś pielęgniarce/ przełożonemu ewentualne
zaobserwowane nieprawidłowości.
